Iedereen kent het wel: dat knagende gevoel, dat stemmetje in je achterhoofd dat zegt dat je iets verkeerd hebt gedaan. Schuldgevoelens. Ze kunnen opkomen na een felle opmerking, een fout, een leugentje, of simpelweg omdat je denkt dat je iemand tekort hebt gedaan. En in je relatie kunnen ze flink in de weg zitten. Maar niet alle schuldgevoelens zijn hetzelfde. Er is een subtiel, maar belangrijk verschil tussen schuldgevoelens die je helpen groeien en schuldgevoelens die je tegenhouden.
Neem Claire, die laatst bij me kwam. “Ik voel me zo vaak schuldig,” zuchtte ze, terwijl ze nerveus aan haar ring draaide. “Als ik tijd voor mezelf neem. Als ik niet genoeg aandacht aan mijn kinderen geef. Als ik een fout maak op mijn werk… het houdt nooit op.”
Wat Claire beschrijft, zijn belemmerende schuldgevoelens. Ze zetten je vast in een vicieuze cirkel van zelfverwijt en onzekerheid. Vaak zijn ze ongegrond, overdreven, en worden ze aangewakkerd door een interne criticus die nooit tevreden is. Ze zorgen ervoor dat je jezelf klein houdt, steeds harder je best doet, kansen laat liggen, en uit verbinding raakt met de ander. Je probeert te voldoen aan onrealistische verwachtingen en raakt uitgeput—zonder dat het iets oplost. Belemmerende schuldgevoelens houden je gevangen, waardoor je niet meer helder ziet wat écht belangrijk is. Petra Scherpenhuizen beschrijft dat prachtig in haar roman Schuld, waarin de hoofdpersoon worstelt met dit proces en uiteindelijk leert losbreken.
Tegenover deze destructieve schuldgevoelens staan functionele schuldgevoelens. Die ontstaan als je daadwerkelijk iets hebt gedaan dat botst met je waarden, of als je iemand hebt gekwetst. Ze geven een ongemakkelijk, maar waardevol signaal: hier is iets dat aandacht nodig heeft. Misschien heb je te snel geoordeeld, of een belofte niet nagekomen. Functionele schuldgevoelens zetten je aan tot groei. Ze helpen je om verantwoordelijkheid te nemen, eerlijk naar je eigen gedrag te kijken en – waar nodig – dingen recht te zetten.
Maar hoe weet je of je schuldgevoelens functioneel of belemmerend zijn? Stel jezelf deze vragen:
- Is dit echt iets waar ik schuldig aan ben?
- Helpt dit gevoel mij om iets te verbeteren, eerlijker en oprechter te zijn?
- Of trekt het me alleen maar naar beneden, zonder dat er iets verandert?
Functionele schuldgevoelens helpen je groeien. Ze moedigen je aan om verantwoordelijkheid te nemen, relaties te versterken en bewuster te leven. Belemmerende schuldgevoelens houden je juist gevangen in zelfkritiek en schaamte, zonder dat het je verder brengt.
De eerste stap om hiervan los te komen, is milder zijn voor jezelf. Je hoeft niet alles perfect te doen – en dat hoeft ook helemaal niet. Het helpt als je met je partner deelt wat deze gevoelens met je doen. Uitspreken waar je in vastloopt, maakt het makkelijker om eraan te werken. En als je merkt dat je er zelf niet uitkomt, plan dan even een vrijblijvend belletje in. Dan kijk ik met je mee waar jij stappen kunt zetten.
Liefs,
Anne-Brit
